Հայաստանի 2010 թ.-ի տասը ամենանշանակալի քաղաքական իրադարձությունները՝ ըստ «Նովոստի-Արմենիա» գործակալության

Անցնող 2010 թվականը հարուստ էր երկրի քաղաքական, հասարակական, տնտեսական կյանքի, ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացի, երկար տարիներ գոյություն ունեցող խնդիրների որոշման վրա ազդեցություն ունեցած իրադարձություններով: «Նովոստի-Արմենիա» գործակալությունը ներկայացնում է 2010 թ.-ին տեղի ունեցած տասը ամենանշանակալի իրադարձությունների իր տարբերակը:

1. Հայ-թուրքական հարաբերություններ. գործընթացի կասեցում

Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը Մեծ եղեռնի 95-րդ տարելիցի նախօրեին՝ ապրիլի 22-ին իր հրամանագրով կասեցրեց երկրի խորհրդարանում հայ-թուրքական «Դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման մասին» և «Երկկողմ հարաբերությունների զարգացման մասին» արձանագրությունների վավերացման ընթացակարգը: Փաստաթղթերը ստորագրել էին Էդվարդ Նալբանդյանն ու Ահմեդ Դավութօղլուն 2009թ. հոկտեմբերի 10-ին Ցյուրիխում: Առանց նախապայմանների հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացին աջակցում են ինչպես ԱՄՆ-ն և Եվրամիությունը, այնպես էլ Ռուսաստանը:

Հայաստանի նախագահը, ընդունելով կասեցման մասին որոշումը, նշել է, որ Թուրքիան պատրաստ չէ սկսված գործընթացը շարունակել և առանց նախապայմանների, արձանագ­րու­թյունների տառին համապատաս­խան քայ­լերով առաջ շարժ­վե­լ: Միաժամանակ Երևանը կպահպանի արձանագրությունների տակ իր ստորագրու­թյունը, որովհետև ցանկանում է պահպանել հարաբերությունների կարգա­վոր­ման հնարավորությունը:

Նախագահ Սարգսյանը հայտարարել է, որ հայկական կողմը վճռել է առայժմ դուրս չգալ գործընթացից, այլ միայն կասեցնել արձանագրությունների վավերացման ընթացակարգը: Պաշտոնական Երևանը հայտարարում է, որ հայ-թուրքական գործընթացը հնարավոր կլինի շարունակել Անկարայի պատրաստ լինելու դեպքում: Հայկական կողմը կատեգորիկ կերպով դեմ է հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հարցում առաջադրվող նախապայմաններին, մասնավորապես, ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացն ու Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումն իրար հետ շաղկապելուն:

2. ԱՄՆ Կոնգրեսի հանձնաժողովի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը. հարված թուրքական ժխտողական քաղաքականությանը

ԱՄՆ Կոնգրեսի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովը մարտի 4-ին ընդունեց Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող բանաձևը: Բանաձևի ընդունմանը «կողմ» քվեարկեց 23 կոնգրեսական, դեմ՝ 22 կոնգրեսական:

Փաստաթղթի ընդունման օգտին արտահայտված կոնգրեսականների մեծամասնությունն իրենց որոշումը բացատրել են նրանով, որ բանաձևի ընդունումը պետք է նախադեպ դառնա ապագայում ցեղասպանությունների կանխման համար: Երեսուն կետից բաղկացած փաստաթուղթը (թիվ 252 բանաձև) կոչ է անում ԱՄՆ նախագահին՝ ջանքեր գործադրել մարդու իրավունքներին և ազատություններին, էթնիկ զտումների և Հայոց ցեղասպանությանը վերաբերող հարցերին արժանի լուծում տալու համար: Բանաձևն ընդունվել է Կոնգրեսի հանձնաժողովի կողմից՝ չնայած թուրքական կողմի կոշտ դիմադրությանը և Պետդեպարտամենտի բազմաթիվ զգուշացումներին:

ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանը հայտարարել է, որ ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի արտաքին գործերի հանձնաժողովի կողմից Հայոց ցեղասպանության բանաձևի ընդունումը համամարդկային արժեքներին ամերիկացի ժողովրդի նվիրվածության վկայությունն է և կարևոր քայլ է մարդկության դեմ ոճիրների կանխարգելման ճանապարհին: Հանձնաժողովի կողմից հավանության արժանանալուց հետո փաստաթուղթը պետք է ընդունվի Կոնգրեսի լիագումար նիստի ժամանակ:

Մեկ շաբաթ անց Հայոց ցեղասպանության փաստը ճանաչեց Շվեդիայի խորհրդարանը: Այս իրադարձությունը լրջագույն հարված էր Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացը դադարեցնելու Թուրքիայի փորձերին, որը փորձում էր թաքնվել հայ-թուրքական արձանագրությունների ետևում:

3. Ղարաբաղի խորհրդարանական ընտրությունները. ժողովրդավարության կղզյակ Հարավային Կովկասում

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում մայիսի 23-ին անցկացվեցին ԼՂՀ Ազգային ժողովի հինգերորդ գումարման ընտրությունները: Ինչպես նախընտրական գործընթացները, այնպես էլ բուն քվերակությունն առանց որևէ միջադեպի են անցել: Քվեարկության տվյալների համաձայն՝ խորհրդարան մտան ներկայացված 4 կուսակցություններից երեքը՝ «Ազատ Հայրենիք» կուսակցությունը,  Արցախի դեմոկրատական կուսակցությունը և Հայ Հեղափոխական Դաշնակցությունը: Հաղթել էր «Ազատ Հայրենիք» կուսակցությունը, որը ղեկավարում է Լեռնային Ղարաբաղի վարչապետ Արա Հարությունյանը: Ընտրությունները ցույց տվեցին, որ Ղարաբաղում հաջողվել է կառուցել ժողովրդավարական և իրավական պետությունը՝ չնայած Ադրբեջանի և, որքան էլ տարօրինակ է, ժողովրդավարական ընտրությունների անցկացմանը դեմ հանդես եկող եվրոպացի պաշտոնյաների դիմադրությանը:

Բոլոր փորձագետները պնդում են, որ ժողովրդավարության մակարդակով Ղարաբաղն առաջ է հետխորհրդային տարածքի շատ երկրներից և մասնավորապես տարածաշրջանի պետություններից: Հայ քաղաքական գործիչների կարծիքով՝ ժողովրդավարության բարձր մակարդակը միջազգային ճանաչման ճանապարհին Ղարաբաղի գլխավոր առավելություններից մեկն է:

4. Ռուսական ռազմակայանի տեղակայման ժամկետի երկարացում

Օգոստոսի  19-21-ին ՌԴ նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևի՝ Հայաստան կատարած այցի ընթացքում ստորագրվեց Հայաստանի տարածքում ռուսական ռազմակայանի պայմանագրում փոփոխություններ մտցնելու մասին միջպետական արձանագրություն, որով ռազմաբազայի Հայաստանում գտնվելու ժամկետը երկարաձգվեց մինչև 2046 թվականը:Արձանագրությունների տակ ստորագրել են Հայաստանի և Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարներ Սեյրան Օհանյանն ու Անատոլի Սերդյուկովը:

Երևանը արձանագրությունների ստորագրումը երկու երկրների միջև բնական հարաբերությունների զարգացման կարևորագույն փուլ է համարել: Ստորագրված փաստաթղթով ոչ միայն երկարացվել է ռուսական ռազմակայանի տեղակայման ժամկետը, այլև ընդլայնվել է դրա աշխարհագրական և ռազմավարական պատասխանատվության ոլորտը:

Ավելի վաղ ռազմակայանի գործողությունը սահմանափակվում էր նախկին ԽՍՀՄ-ի արտաքին սահմաններով, իսկ այժմ այդ սահմանափակումը հանվել է համաձայնագրի տեքստից, և ռուսական կողմը պարտավորություն է վերցրել համատեղ ապահովել Հայաստանի ռազմական անվտանգությունը և աջակցել ՀՀ Զինված ուժերը սպառազինությունների ժամանակակից տեսակներով զինելուն:

5. Դիվերսիոն փորձեր սահմանին. ահաբեկման քաղաքականության ձախողում

Ադրբեջանական կողմը 2010 թ.-ին երկու հայկական պետությունների շփման գծում դիվերսիոն ակցիաների մի շարք անհաջող փորձեր է իրականացրել: Մարտի 3-ի լույս 4-ի գիշերը Ադրբեջանից հայկական տարածք է ներխուժել 5-6 հոգուց բաղկացած զինված դիվերսիոն խումբ, որը, որոշ տվյալների համաձայն, պատկանում էր ծայրահեղական մահմեդական շարժմանը՝ վահաբիզմին, կապ է ունեցել Ադրբեջանի հատուկ ծառայությունների հետ և հատուկ պատրաստվածություն է անցել: Հայկական կողմի ձեռնարկած հատուկ միջոցառումների արդյունքում խումբը վնասազերծվել է, ադրբեջանական կողմից եղել է 3 զոհ:

2010 թ.-ի ամռանն ու աշնանը Ադրբեջանը Ղարաբաղի հետ շփման գծում երեք դիվերսիոն ակցիա է կազմակերպել, որոնք հանգեցրել են մարդկային զոհերի: Դիվերսիոն փորձերը ձախողվել են: Ադրբեջանական դիվերսիոն-հետախուսական խմբերը նահանջել են՝ ընդհանուր առմամբ ունենալով չորս մարդու կորուստ: Ղարաբաղի Պաշտպանության բանակը հայտարարել է, որ պատրաստ է կանխել նման փորձերը:

6. Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորում. ինքնորոշումը անբաժանելի սկզբունք 

Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացի գլխավոր առանձնահատկությունը 2010 թ.-ին դարձավ ազգերի ինքնորոշման իրավունքի վերջնական ամրագրումը՝ որպես խնդրի լուծման անբաժանելի սկզբունք: Մասնավորապես, հուլիսի 17-ին Ալմաթիում ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահ-երկրներն ընդունել են հայտարարություն, որում հղում են արել Աթենքում 2009թ. դեկտեմբերի 1-ին ԵԱՀԿ նախարարական հանդիպման ժամանակ արված հայտարարությանը։ Համանախագահները կոչ են արել ղարաբաղյան հակամարտության կողմերին հավատարիմ մնալ Հելսինկյան եզրափակիչ ակտի սկզբունքներին, որոնք են՝ ուժի և ուժի սպառնալիքի չկիրառման, տարածքային ամբողջականության և ազգերի ինքնորոշման իրավունքի սկզբունքները:

Համանախագահները հաստատել են, որ 2009 թ.-ի հուլիսի 10-ին Լ’աքվիլայում նախագահներ Մեդվեդևի, Սարկոզիի և Օբամայի կողմից ձևակերպված և 2010 թ.-ի հունիսի 26-ին Մուսկոկում կրկնված տարրերը պետք է դառնան ցանկացած հակամարտության արդար և երկարաժամեկտ կարգավորման հիմք: Հայտարարության մեջ նշվում է, որ առաջարկված տարրերը մեկ ամբողջություն են, և դրանցից որևէ մեկին նախապատվություն տալու ցանկացած փորձ բացառում է հավասարակշիռ որոշում ընդունելու հնարավորությունը:

2010 թ.-ին ուժգնացավ Ռուսաստանի դերը հակամարտության կարգավորման գործընթացում: ՌԴ նախագահի Դմիտրի Մեդվեդևի նախաձեռնությամբ տեղի ունեցան Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների մի շարք եռակողմ հանդիպումներ Սոչիում, Սանկտ Պետերբուրգում, Աստրախանում: Հոկտեմբերի վերջին Աստրախանում տեղի ունեցած հանդիպման ժամանակ ռազմագերիների և զոհվածների մարմինների փոխանակման շուրջ կոնկրետ պայմանավորվածություններ ձեռք բերվեցին:

2010 թ.-ին վերջին ակորդը դարձավ Աստանայում կայացած ԵԱՀԿ-ի գագաթնաժողովը, որի ընթացքում ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը հայտարարեց, որ Հայաստանը կճանաչի Ղարաբաղը Ադրբեջանի կողմից ագրեսիայի դեպքում: ԵԱՀԿ գագաթնաժողովի գրեթե բոլոր մասնակիցները վճռականորեն դեմ արտահայտվեցին ռազմական ուժի կիրառմանը հակամարտության կարգավորման գործընթացում:

7. Բանակային նեգատիվ. միջոցներ են ձեռնարկվում

Անցնող տարին նշանավորվեց ՀՀ Զինված ուժերում լրջագույն միջադեպերով, որոնք մեծ արձագանք ստացան հասարակության շրջանում: ՀՀ ՊՆ մամուլի ծառայության տեղեկատվությունների համաձայն՝ 2010 թ.-ին զորամասերում տեղի են ունեցել մի քանի միջադեպեր, որոնք կապված են եղել զինծառայողների սպանությունների և ինքնասպանությունների, ինչպես նաև ոչ կանոնադրական հարաբերությունների հետ:

Իրավապաշտպանները նմանատիպ տասնյակ դեպքերի մասին են խոսում: Միաժամանակ բանակային ղեկավարությունը հայտարարում է պատասխան միջոցառումների մասին՝ տասնյակ մարդ են ազատվել պաշտոնից, ենթարկվել պատասխանատվության և ձերբակալվել: ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը բանակում գոյություն ունեցող խնդիրների առարկայական քննադատությունը համարում է բնական ու կարևոր, և դա է պատճառը, որ Զինված ուժերը օրեցօր ավելի բաց են դառնում հասարակության համար: 

Սակայն, ՀՀ նախագահի խոսքերով, երկրում կան մի խումբ մարդիկ, որոնք դժգոհ են կամ ակամա, թե գիտակցաբար իրականացնում են հայ ժողովրդին, հայոց պետականությունը և հատկապես հայոց բանակը վարկաբեկելու հստակ ծրագիր:

8. Երևանի նոր քաղաքապետը

Հայաստանի բնակչությունը դեկտեմբերի 17-ին իմացավ Երևանի նոր քաղաքապետի անունը: Այդ պաշտոնը զբաղեցրեց երկրի խորոշագույն ընկերություններից մեկի՝ «ՀայՌուսգազարդ» ՓԲԸ-ի ղեկավար Կարեն Կարապետյանը: Երևանի նախկին քաղաքապետ Գագիկ Բեգլարյանը դեկտեմբերի 8-ին հրաժարական տվեց ՀՀ նախագահի արարողակարգի ծառայության աշխատակից Արամ Կանդայանին ծեծի ենթարկելու հետ կապված սկանդալային միջադեպից հետո: ՀՀ նախագահի մամուլի քարտուղար Արմեն Արզումանյանի խոսքերով՝ ՀՀ նախագահը նմանատիպ վարքագիծը անթույլատրելի է համարում: Երևանի նոր քաղաքապետը խոստացել է առաջիկայում ներկայացնել մայրաքաղաքի զարգացման ծրագիրը և ներդնել կառավարման նոր կուլտուրա:

9. Կադրային առողջացում

Տարեվերջին ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը հանդես եկավ կադրային փոփոխությունների նախաձեռնությամբ՝ գործադիր իշխանության գործունեության արդյունավետության բարձրացման նպատակով: ՀՀ նախագահի առաջարկով՝ հանրապետության կառավարությունում տեղի են ունեցել կադրային լուրջ փոփոխություններ: Մասնավորապես, ՀՀ արդարադատության նախարար է նշանակվել սահմանադրական իրավունքի փորձագետ Հրայր Թովմասյանը: ՀՀ էկոնոմիկայի նախարար Ներսես Երիցյանը պաշտոնազրկվել է, իսկ նրա պաշտոնին է նշանակվել ֆինանսների նախկին նախարար Տիգրան Դավթյանը: Ֆինանսների նախարարի պաշտոնը զբաղեցրել է ՀՀ ԿԲ նախկին փոխնախարար անկուսակցական Վաչե Գաբրիելյանը: Բացի այդ, պաշտոնազրկվել է սոցիալական ապահովագրության պետական հիմնադրամի ղեկավար Վազգեն Խաչիկյանը: Ըստ մամուլի՝ սպասվում են նոր հրաժարականներ:

ՀՀ նախագահը կարծում է, որ պատասխանատու պաշտոններին ՀՀԿ-ի կազմում չընդգրկված մարդկանց նշանակումը վկայում է ՀՀԿ-ի հզորության մասին:

«Քաղաքական պատասխանատու պաշտոններին ոչ միշտ ենք հանրապետականներ նշանակում: Կարծում եմ, որ միայն ու միայն ուժեղ կուսակցությունը կարող է այդպես վարվել` դրանով իսկ հնարավորություն տալով այն բազմահազար համակիրներին, ովքեր «ինչ-ինչ պատճառներով կուսակցությունում չեն, բայց մշտապես եղել են մեզ հետ, իրականացրել են մեր ծրագրերն ու քաղաքականությունը», - կարծում է ՀՀ նախագահը:

10. Օտարալեզու դպրոցներ. սկանդալ ոչնչի՞ց

2010 թ.-ին անսպասելի սուր էր հասարակության մի մասի արձագանքը երկրում օտարալեզու, համաշխարհային բարձրագույն չափորոշիչներին համապատասխանող դպրոցներ բացելու նախաձեռնությանը: Նմանատիպ դպրոցների բացումը նախատեսող օրինագծի շուրջ թեժ կրքեր բորբոքվեցին: Ուսուցման նմանատիպ մեթոդի հակառակորդները խոսում էին ազգային ինքնությանը սպառնալիքների մասին:

Սակայն նախաձեռնության հեղինակները կարծում են, որ նմանատիպ դպրոցները բացումը կբարձրացնի կրթության որակն ու արդյունավետությունը, և երկիր կբերվի  առաջատար պետությունների փորձը: Բացի ներդրումների հոսքից, նմանատիպ ուսումնական հաստատությունների առկայությունը, նրանց կարծիքով, պետք է ապահովի կրթական մոդելների բազմազանություն:

Օտարալեզու դպրոցներում կպահպանվի հայագիտական խմբի առարկաների ուսուցումը հայերեն լեզվով, այդ խմբում ներառված են հայոց լեզուն և գրականությունը, հայ ժողովրդի պատմությունը, հայոց եկեղեցու պատմությունը, Հայաստանի աշխարհագրությունը:-0-