Երևանի XII միջազգային կինոփառատոնի շրջանակում «Նովոստի Արմենիա» գործակալությանը հաջողվեց զրուցել անվանի կինոռեժիսոր, սցենարիստ, Վենետիկի կինոփառատոնի գլխավոր` «Ոսկե առյուծ» մրցանակի դափնեկիր, մի շարք միջազգային և ազգային մրցանակների արժանացած Քշիշտոֆ Զանուսիի հետ, որը գտնվում էր Հայաստանում` որպես կինոփառատոնի պատվավոր հյուր:
«Նովոստի Արմենիա» – Մաեստրո, սովորաբար հասարակ հանդիսատեսի համար դժվար է գնահատել նման մասշտաբի կինոփառատոնը։ Դուք առաջին տարին չէ, որ մասնակցում եք «Ոսկե ծիրանին», կցանկանայինք լսել փառատոնի մասին Ձեր` դրսի մարդու անկողմնակալ գնահատականը։
Ք. Զանուսի – Այն, որ փառատոնը գոյություն ունի, արդեն իսկ մեծ հաջողություն է։ Քանի որ փառատոները շատ հաճախ մարում են։ Փառատոնն արժեքավոր է դառնում միայն 5-6 տարի անց։ Այդ առումով «Ոսկե ծիրանը» լուրջ փառատոն է։
Կարևոր է, որ դուք, չլինելով վարձութային աշխարհի մի մասը, փառատոնի շնորհիվ բացառիկ հնարավորություն եք ստանում դիտել ֆիլմեր, որոնք այլ պարագայում երբեք չէիք տեսնի։ Դա ինչ-որ առումով երաշխավորություն է նրբաճաշակ հանդիսատեսի համար, որ այդ ֆիլմերն արժե դիտել։
Եվ, իհարկե, փառատոնն ուրախություն է վատ զարգացած ֆիլմարտադրություն ունեցող երկրում։
«Նովոստի Արմենիա» – Լեհական կինոարտադրությունն առաջիններից մեկը ֆրանսիացիներից ընդօրինակեց ազգային կինոարտադրության մեջ բյուջետային սուբսիդավորման յուրահատուկ ձևը։ Ինչպե՞ս է գործնականում կիրառվում այդ մեխանիզմը։
Ք. Զանուսի – Նախևառաջ, այն բացարձակ կապ չունի պետական նախահաշիվների և քաղաքականության հետ։ Քանի որ եթե այն ներառված լիներ նախահաշվի մեջ, ապա քաղաքական գործիչներն ամեն տարի քվեարկության ժամանակ կինոարվեստը կարող էին ջնջել ցուցակից։ Իսկ այս դեպքում քաղաքական գործիչները ոչինչ չեն որոշում և ոչ մի ազդեցություն չունեն։
«Նովոստի Արմենիա» – Մեզ մոտ, ինչպես և այլ փոքր երկրներում, կինոարտադրության մեջ ժամանակ առ ժամանակ անհատականություններ են հայտնվում, սակայն, կինոարվեստը` որպես հայեցակարգ, մնում է թերզարգացած։ Որպես ռեժիսոր, որը լավ գիտի, թե ինչ է կինոարվեստի «ալիքը» և ոսկե սերունդը, ինչպե՞ս կգնահատեիք ներկա իրավիճակը Հայաստանի պես երկրներում։
Ք. Զանուսի –Ես` որպես նախկին ֆիզիկոս, կարծում եմ, որ դա վիճակագրության խնդիր է։ Գոյություն ունի որոշակի կրիտիկական զանգված։ Ռումինացիների մոտ, օրինակ, դա արդեն ստացվում է։ Նրանց մոտ հայտնվել է մի տաղանդավոր մարդ, և գործընկերները սկսել են նրա հետ մրցել։
Սակայն դրա համար որոշակի սկզբնական քանակ է անհրաժեշտ։ Եթե տարեկան արտադրվում է 2-3 ֆիլմ, ապա ոչ մի խոսք չի կարող լինել դպրոցի մասին։ Իսկ եթե կա քանակ, ապա կա նաև այն ալիքի ձևավորման հնարավորությունը, որի մասին Դուք խոսում եք։ Իրանն, օրինակ, շատ հեշտ կարողացավ հասնել դրան, քանի որ թեև արտասահմանյան ֆիլմեր նրանց մոտ չեն ցուցադրվում, սակայն կրիտիկական զանգված այնտեղ կա։
«Նովոստի Արմենիա» – Այսինքն` բացի ինդուստրիալից անհրաժեշտ են նաև սոցիալակա՞ն նախադրյալներ։
Ք. Զանուսի – Այո, սակայն կրկին ելակետային քանակի անհրաժեշտություն կա, որի մասին ես խոսում էի։ Եթե դրանք երեքն են, ապա հնարավոր չէ ինչ–որ բան անել, եթե հինգը, ապա կարող է ինչ–որ բան ստացվել։
«Նովոստի Արմենիա» – Երբ իտալացի ռեժիսոր Դինո Ռիզիին տարեց հասակում հարցրեցին. «Ի՞նչ եք անում երիտասարդ սերնդի համար», նա պատասխանեց. «Ծերանում եմ...»։
Ք. Զանուսի – (Ծիծաղում է) Այդ առումով ես ինձ այնքան լավ չեմ պահում, քանի որ շարունակում եմ ֆիլմեր ստեղծել։ Այս` չափազանց արագ ընթացող աշխարհում կոմպոզիտորների, գրողների, նկարիչների մեջ շատ են այնպիսիները, որոնք իրենց արվեստի գագաթնակետում են լինում կարճ ժամանակ։
Մյուսները, օրինակ` Մերիլ Սթրիփը, բացառություն են։ Նախկինում այդպես չէր, իսկ հիմա ամեն ինչ արագացել է։ Արագության աճին զուգընթաց միշտ ի հայտ է գալիս նորը, որը ստիպում է մոռացության տալ հինը։
«Նովոստի Արմենիա» – Դուք փորձում եք քայլել տեխնոլոգիական զարգացումներին համընթա՞ց, թ՞ե հակված եք պահպանել Ձեր դասական կինոլեզուն։
Ք. Զանուսի – Կինոյի լեզուն փոխվել է, և եթե ես կապված եմ այն լեզվին, որով ես աշխատել եմ, ապա ես չեմ քայլում ժամանակին համընթաց։ Այսօր, օրինակ, ընդունված է հեռուստանովելի բացառապես գծային սյուժեն, և դա արմատապես տարբերվում է նրանից, ինչ անում էին Գոդարը կամ Ռենեն, վաղ Օրսոն Ուելսը կամ Բերգմանը։ Օրինակ` շատ տարիներ անց միայն ինձ հաջողվեց սիստեմատիկ կերպով նայել Ռոման Բալայանի ֆիլմերը։ Նա հիանալի ռեժիսոր է։ Նա էլ է օգտագործում այն լեզուն, որը կար 30 տարի առաջ, իսկ այսօր այդ մասին անգամ մտածելն անհնար է։ Սակայն այդ փոփոխությունները չեն խոսում կինոյի զարգացման մասին։ Եվ, ընդհանրապես, մենք զարգացման վերաբերյալ սխալ պատկերացում ունենք։
30 տարի առաջ ես թռչում էի Կոնկորդ ինքնաթիռով։ Ես ընդամենը երեք ժամում էի Լոնդոնից հասնում Նյու Յորք։ Այսօր դա անհնար է, բոլոր ինքնաթիռներն ավելի դանդաղ են թռչում։ Կոնկորդին սպանեց էկոնոմիկան։ Բենզինի գները բարձրացան, և որոշվեց, որ ավելի լավ է ինքնաթիռներն էժանացնել, և կարևոր չէ, որ դրանք դանդաղ են թռչելու։ Նույնը կատարվում է և կինոյի հետ։
«Նովոստի Արմենիա» – Որպես եվրոպացի` ինչպե՞ս կբացատրեք փառատոնային միտումները` կապված սեքսուալ առումով «ոչ ավանդական» թեմատիկայով կինոյի հետ։
Ք. Զանուսի –Եթե Դուք հիշեք Պլատոնին և Արիստոտելին, ապա կհասկանաք, որ քիչ բան կարող է լինել ավելի ավանդական, քան համասեռամոլությունը։ Իսկ ինչ վերաբերում է փառատոնային թրենդին, ապա դա միանգամայն այլ բան է։ Սեռական, ազգային և այլ փոքրամասնությունները միշտ շրջապատում են այն տարածքը, որը կապված է մշակույթի բնագավառում որոշումներ կայանցելու հետ։
Այսօր դա այդպես է, սակայն վաղը հեղափոխություն կսկսվի, բոլոր միտումները կվերացվեն, և նրանց տեղը կգան նորերը։ Հիմա քիչ են անհատականությունները, որոնք պայմանավորում են այս կամ այն փառատոնի բնույթը։ Այդ առումով, կարծում եմ, որ ձեր փառատոնը լավ համբավ ունի, քանի որ դուք չունեք այդ միտումը։
«Նովոստի Արմենիա» – Ինչպե՞ս եք վերաբերվում կինոյի տարանջատմանը «մեյնսթրիմի» և «արթհաուսի»։
Ք. Զանուսի – Իհարկե, այդ բաժանումը, առաջին հերթին, գալիս է վարձույթի մարդկանցից։ Երբ ես սոված եմ, կարող եմ սնվել Մաքդոնալդսում, սակայն կարող եմ նաև գնալ էլիտար ռեստորան և նրբահամ կերակուր համտեսել։ Կամ մեկ այլ օրինակ` ես կարող եմ գնել սովորական հագուստ կամ գնալ դերձակի մոտ։ Ի դեպ, ես նաև դերձակ ունեմ։ Ճիշտ է նա կրկնակի թանկ է, սակայն երբ ես գիրանում եմ, միայն նա է կարողանում այնպես անել, որ դա չնկատվի (ծիծաղում է)։
«Նովոստի Արմենիա» – Դուք համաձա՞յն եք այն կարծիքի հետ, որ շատերը շահարկում են հեղինակային կինոն` այդ կերպ քողարկելով իսկական մտքի և իրական գեղարվեստականության բացակայությունը։
Ք. Զանուսի – Այդ ամենը ճիշտ է։ Հենց այդ պատճառով հանդիսատեսը հաճախ չի վստահում։ Կային ժամանակներ, երբ մարդիկ վստահում էին փառատոներին։ Եթե ֆիլմն արժանացել էր մրցանակի, ապա մենք զգում էինք, որ պարտավոր ենք այն դիտել։ Իսկ հիմա ցանկացած անտաղանդ ֆիլմ կարող է գլխավոր մրցանակ շահել, քանի որ BAFTA-ն, Սեզարը, Օսկարը և մյուսներն աշխատում են քվեարկության սկզբունքով։ Ո՞վ է քվեարկում Օսկարի ժամանակ։ Հազարավոր դիմահարդարներ, օգնականներ իրենց քվեարկությամբ հաստատում են այն, ինչը շուկան արդեն ընտրել է` մտցնելով, լավագույն դեպքում, որոշ չնչին փոփոխություններ։
Այսօր, ցավոք, որոշում է ոչ թե հեղինակությունը, այլ ամբոխը։
«Նովոստի Արմենիա» – Դուք կապվածություն զգու՞մ եք Լեհաստանի հանդեպ, թե՞ ավելի շատ կոսմոպոլիտ եք։
Ք. Զանուսի –Ես, միանշանակ, կոսմոպոլիտ եմ և շատ եմ կապված Լեհաստանի հետ։ Բանն այն է, որ կոսմոպոլիտ հասկացությունը հաճախ սխալ է մեկնաբանվում։ Ես համոզված եմ, որ անհնար է հայրենասեր լինել` չլինելով կոսմոպոլիտ։
Հակառակ դեպքում դա կույր սեր է, իսկ ցանկացած կույր սեր կործանարար է։ Դա բերում է ազգայնականության։ Եվ միայն կոսմոպոլիտ լինելով դու կարող ես սիրել քո հայրենիքն իսկապես, ինչպես մորդ, երեխայիդ, ընտանիքդ, այսինքն` բոլոր թերություններով և առավելություններով հանդերձ։
Այնպես որ կոսմոպոլիտ լինելն անհրաժեշտ է հայրենասեր լինելու համար։--0--
