Արենի 1 քարանձավային համալիրում (Վայոց Ձորի մարզ) հայ հնագետները եզակի գտածո են հայտնաբերել՝ էնեոլիթի դարաշրջանի մարդկանց լավ պահպանված դամբարան, երեքշաբթի լրագրողներին հայտնեց Արենի 1-ում պեղումների արշավախմբի հայկական մասի ղեկավար Բորիս Գասպարյանը։ Արենի 1-ում պեղումներն անցկացվում են Կալիֆորնիայի համալսարանի (ԱՄՆ) և Կերկի համալսարանի (Իռլանդիա) հնագետների հետ համատեղ։
Ըստ հնագետի՝ 2010թ.-ի ընթացքում Արենի 1 համալիրում կավե անոթներում թաղված երեխաների և մեծերի աճյուններ են հայտնաբերվել, որոնք լավ են պահպանվել։
«Հետաքրքիր է, որ երեխաները ամբողջովին են թաղված, իսկ մեծերը մասնատված են եղել»,- ասաց Գասպարյանը՝ ավելացնելով, որ այս գտածոն բացառիկ հնարավորություն է տալիս ԴՆԹ-ի ուսումնասիրության օգնությամբ որոշելու երեխայի ողջ գենետիկ կոդը։
Ըստ Գասպարյանի՝ գենետիկ կոդի որոշումը ահռելի նշանակություն ունի, քանի որ շատ նոր և բացառիկ տեղեկություններ կտա մարդու գենետիկ էվոլյուցիայի մասին։
«Սակայն գենետիկ կոդի որոշումը շատ թանկ արժե, շուրջ 60 հազար եվրո՝ միայն լաբարատոր անալիզների համար, իսկ նման միջոցներ մենք դեռ չունենք»,- ասաց հնագետը։
Նա նաև ընդգծեց մի քանի անոթների բացառիկությունը, որոնք ծածկված էին կենդանիների և արևի գունավոր պատկերներով, քանի որ էնեոլիթի դարաշրջանում Հայկական լեռնաշխարհում գունավոր գունազարդումը տարածված չի եղել։
ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի տնօրեն Պավել Ավետիսյանն իր հերթին ասաց, որ այդ պեղումները մեծ նշանակություն ունեն ՝ ինչպես Հայաստանի հին անցյալի, այնպես էլ էնեոլիթի դարաշրջանում ողջ Առաջավոր Ասիայի մշակութապատմական միջավայրի ընդհանուր պատկերի վերականգնման համար։
«Մինչ այսօր Հայաստանի կյանքն ու էվոլյուցիան էնեոլիթի դարաշրջանում պատմության մեջ սպիտակ կետեր են եղել, բայց այդ գյուտերի տարիքի պաշտոնական հաստատումից հետո, որոնք, ես վստահ եմ, այնքան էլ չեն տարբերվի մեր նախնական հաշվարկներից, պատկերը կտրուկ փոխվում է»,- ասաց նա։
2010թ.-ին Արենի 1-ի պեղումների ընթացքում նաև էնեոլիթի դարաշրջանի խոշոր եղջրավոր անասունի կոտոշից պատրաստված գավաթ է հայտնաբերվել։ Արենի 1 քարանձավային համալիրի պեղումները սկսվել են 2007թ.-ին։ 2008թ.-ին քարանձավում կաշվե ոտնամանի ամենահին նմուշն է հայտնաբերվել։
Հնդկական մոկասիններ հիշեցնող «ոտնամանը» պատրաստված է կաշվի մեկ կտորից, ունեցել է 23,5 սանտիմետր երկարություն (ինչը համապատասխանում է 37-րդ համարին) և 7,6-ից տասը սանտիմետր լայնություն։ Դատելով ձևից՝ այն կրել են աջ ոտքին։ Այն պահին, երբ հնագետները հայտնաբերել են այդ մոկասինը, այն լցված է եղել ծղոտով, և, հնարավոր է՝ պատրաստված է եղել նորոգման կամ երկարատև պահպանման համար։
Տվյալները ցույց են տվել, որ կոշիկի այս նմուշը պատրաստվել է մ.թ.ա. 3627-ից 3377 թվականների միջև ընկած ժամանակահատվածում կամ մոտ 5 հազար տարի առաջ։-0-
