ԵՐԵՎԱՆ, 16 սեպտեմբերի. /Նովոստի-Արմենիա/. Այսօր ուղիղ 40 տարի է լրանում այն օրվանից, երբ լեգենդար հայ մարզիկ, սուզալողի աշխարհի 16-ակի ռեկորդակիր, աշխարհի բազմակի չեմպիոն, ԽՍՀՄ բազմակի չեմպիոն Շավարշ Կարապետյանը պայքարի բռնվեց մահվան հետ:
Նա արեց անհնարինը. Շավարշը միայնակ 10 մետր խորությունից դուրս բերեց 46 մարդու, ովքեր արգելափակվել էին Երևանյան լիճն ընկած տրոլեյբուսում: «Կոմսոմոլսկայա պրավդան» զրուցել է մեր օրի հերոսի հետ և վերականգնել աշնանային այն օրվա իրադարձությունները:
Ինչպես է դա տեղի ունեցել
1976 թ.-ի սեպտեմբերի 16-ին Շավարշ Քոչարյանը եղբոր՝ Կամոյի և այլ մարզիկների հետ վերադառնում էր մարզումներից: Այդ ժամանակ տրոլեյբուսը, որում այդ պահին 92 ուղևոր կար, քանդել է արգելապատնեշը և ընկել լիճը:
Շավարշը շտապել էր օգնության: Կրտսեր եղբոր հետ նրանք սուզվել են 12 աստիճան տաքություն ունեցող ջուրը, ապա Շավարշը բաշխել է դերերը՝ նա սուզվում է, իսկ Կամոն բռնում մարդկանց և տեղափոխում նրանց նավակ, որը թիավարում էր նրանց մարզիչը, և այդպես տեղափոխում մարդկանց ափ: Որոշման կայացման, վազքի ընթացքում հագուստը հանելու և դերերը բաշխելու վրա ծախսվում է 5-6 վայրկյանից ոչ ավելի:
«Չթողեցի եղբայրս այնտեղ գնա: Եթե չբարձրանայի, նա իմ հետևից կգար: Իմ ապահովագրությունը եղբայրս էր: Իսկ նա ինձ նման սուզալողորդ էր, ինձ զիջում էր ընդամենը միլիվայրկյաններ: Ես հրահանգեցի, որ Կամոյից բացի ուրիշ ոչ ոք ջուրը չմտնի: Մնացածը երեխաներ էին, այսինքն՝ պատանի տղաներ և աղջիկներ: Ես արգելեցի նրանց ջուրը մտնել, քանի որ սովոր էի պատասխան տալ և թիմի, և եղբայրներիս համար», - հիշում է Կարապետյանը:
Մենամարտ մահվան հետ. փրկելով մյուսներին՝ մոռանալով սեփական անձը
Այն ժամանակ Շավարշը բռնվել էր տրոլեյբուսի ձողերից և ոտքերի հարվածով կոտրել պատուհանը: Նրա խոսքով, բախտը բերել է, որ ապակին սովորական էր, այլ ոչ թե՝ հատուկ: «Բախտն այնպես էր բերել», որ երբ լողում էր տրոլեյբուսի մեջ, կտրել է ապակու բեկորների վրա ոտքերը և որովայնը: Դուրս էր հանում մարդկանց մշակված սխեմայով՝ սուզվում էր, բռնում մարդուն, դուրս հանում սրահից, դուրս գալիս ջրի երես, փոխանցում եղբորը, չորս անգամ շունչ քաշում և նորից սուզվում: Նորից, նորից ու նորից:
Իսկ ջրում տարածվում էր նրա վնասված ոտքերից և որովայնից հոսող արյունը: Մի անգամ մոտ էր գիտակցությունը կորցնելուն, սակայն օրգանիզմը ավտոմատ կերպով մոբիլիզացվեց, դուրս լողաց, ուշքի եկավ, իսկ երբ արդեն ջրի մակերեսին էր, իսկ գիտակցությունը տեղը՝ տեսավ, որ ոչ թե մարդու է դուրս բերել, այլ՝ նստարանի դերմանտինով պատված բարձը:
Կյանքի ու մահվան եզրին գտնվելիս հաղթանակ տանելը, կիսագիտակից վիճակում՝ շատ կարապետյանական է: Մի անգամ մրցումներից մեկի մեկնարկից առաջ, 800 մետր հերթափոխից առաջ, մրցակիցներից մեկը թունավորել էր նրա ակվալանգի օդը: Շավարշը լողացել է 700 մետրը, ապա ևս 25-ը և հենց այստեղ բալոնների մեջի օդն ավարտվել է:
Փրկել կամ մահանալ
«Հասկանու՞մ ես, չկա անվախ մարդ, կա հիմար մարդ: Բայց երբ պրոֆեսիոնալիզմը փոխարինում է վախին, այդ ժամանակ անվախ ես դառնում: Սկզբում, իհարկե, վախենում էի… Բայց առաջին սուզումից հետո արդեն վախ չկար, արդեն մարզական բանզդ էր, մրցակցային բնազդը սկսեց աշխատել, այն, ինչ ձեռք էի բերել սպորտում»,- հիշում է Կարապետյանը:
Նա խոստովանեց, որ երկու տարբերակ ուներ: Կամ անել այն, ինչ արեց, կամ մահանալ տեղում, իսկ երրորդ տարբերակ չէր դիտարկվում:
«Իսկ այդ մարզաձևով զբաղվող բոլոր մարզիկների պատիվը՞: Իսկ Օլիմպիական խաղերին մասնակցող մարզիկների պատիվը՞: Իսկ ժողովրդի առաջ պատիվն այդ ժամանակ ո՞նց պահես: Լինում է՝ ինքդ քեզ համար ես լողում, լինում ՝ պատասխանատու ես մարդկանց, Հայրենիքի համար»,- ասում է Կարապետյանը:
45 օր կենաց ու մահու միջև՝ ևս մեկ համաշխարհային ռեկորդ
Իսկ հետո Կարապետյանը 45 օր պայքար էր տալիս կենաց ու մահու հետ: 12 աստիճան տաքության ջրում մեկ ժամ գտնվելուց հետո արյան վարակում սկսվեց: Երևանյան լիճ էին լցվում արդյունաբերական թափոններ: Շավարշին միանգամիզ հակաբիոտիկի վեց ներարկում էին կատարում: Իսկ երբ ոտքի կանգնեց 46-րդ օրը, ապա իրեն չճանաչեց հայելու մեջ: Եվ գիտակցեց, որ օրգանիզմում լուրջ փոփոխություններ են կատարվել: Թոքերում խորխ էր հավաքվում, կպումներ էին առաջանում, որոնք թույլ չէին տալիս խորը շունչ վերցնել, և թոքերը լցվում էին ոչ թե օդով, այլ ցավով:
Շավարշը հասկացել էր, որ սպորտի մասին պետք է մոռանա: Բայց վերջին ռեկորդը սահմանեց: Կրկին՝ ավտոմատ կերպով: Հեռավորության վերջում աչքերն աստիճանաբար մթնում էին, լողում էր անջատած մտքով: Կամոն նետվեց ջուրը ֆինիշից հետո, բարձրացրեց նրան, պտտեցրեց: Բոլորը կարծում էին, թե այդպես տոնում են հաղթանակն ու ռեկորդը: Իսկ իրականում Կամոն առաջինը հասկացավ, որ եղբայրն ինքնուրույն չի կարողանում բարձրանալ լողավազանի կողեզրին:
Փրկելու սովորություն
Սա մեր լեգենդար հայրենակցի միակ սխրանքը չէ: Վթարից երկու տարի առաջ՝ 1974 թվականի հունվարի 8-ին, տասնյակ մարդկանց է փրկել: Այդ թվում՝ և ինքն իրեն: Մարզիկները վերադառնում էին հին ավտոբուսով, տեղի բնակիչները նույնով գնում էին իրենց գործերով: Ավտոբուսը սկսեց կանգ առնել, վարորդը դուրս եկավ՝ դուռը բաց թողնելով: Մեքենան սկսեց ներքև սահել լեռնային ճանապարհով, որի մի մասը զառիթափ էր, մյուսը՝ ժայռ: Բացի այդ, վարորդն առանձնացրել էր իր խցիկն ուղևորներից: Ինչ-որ վայրկյանների ընթացքում Կարապետյանը կարողացավ խցկվել խցիկ և ուղղել ղեկը՝ ավտոբուսը տանելով դեպի ժայռ: Ավելի ուշ, երբ մասնագետներն ուսումնասիրում էին կատարվածը, փաստեցին, որ դա միակ ճիշտ տարբերակն էր: Ամեն ինչ ավարտվեց ոչ միայն առանց զոհերի, այլ նաև առանց տուժածների:
Իսկ Երևանի տրոլեյբուսի պատմությունից ինը տարի հետո հրդեհ բռնկվեց Մարզահամերգային համալիրում: Եվ գիտե՞ք, թե ով նետվեց այն մարելու: Այո, Շավարշ Կարապետյանը:
Ռուսաստանում երկար տարիներ բնակվող և ինքնիրեն «ռուս ժողովրդի հայ զավակ» անվանող մարզիկը 63 տարեկան է: Բայց հարցին՝ եթե ինչ-որ բան կատարվի, ապա ինչ կանի, նա առանց մտածելու ասում է՝ «Իսկ էլ ինչ պիտի անե՞մ: Բայց: Միայն ոչ ծննդաբերություն, խնդրում եմ: Ոչ մի դեպքում»: -0-
