Ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման գործընթացում տրամաբանական է օգտագործել Կոսովոյի, Հարավային Օսեթիայի և Աբխազիայի փորձը, ասել է ԼՂՀ արտաքին քաղաքականության և անվտանգության հանրային խորհրդի նախագահ, ԼՂՀ նախկին փոխարտգործնախարար Մասիս Մայիլյանը` մեկնաբանելով ղարաբաղյան խնդրի վերաբերյալ ՌԴ-ի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի նախագահների հայտարարությունը:
Հունիսի 26-ին Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի նախագահներ Դմիտրի Մեդվեդևի, Բարաք Օբամայի և Նիկոլա Սարկոզիի ընդունած հայտարարության մեջ նշվում է, որ Մինսկի խմբի համանախագահ-պետությունների ղեկավարները «քայլ առաջ են համարում երկու կողմերի կողմից այն փաստի ընդունումը, որ ամուր կարգավորումը պետք է հիմնվի մի շարք սկզբունքների հիման վրա, որոնց թվում են, մասնավորապես, Լեռնային Ղարաբաղի շրջակա տարածքների վերադարձը, Լեռնային Ղարաբաղի միջանկյալ կարգավիճակը, որն անվտանգության և ինքնավարության երաշխիքներ է ապահովում, Հայաստանը և Լեռնային Ղարաբաղը կապող միջանցքը»: Այս սկզբունքների թվում նշված են նաև Լեռնային Ղարաբաղի ապագա վերջնական իրավական կարգավիճակի սահմանումը «նրա բնակչության կամարտահայտության միջոցով, որը պարտադիր իրավական ուժ ունի»:
Մայիլյանի կարծիքով` Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի նախագահների` ղարաբաղյան հակամարտության վերաբերյալ 2010 թ.-ի հունիսի 26-ին ընդունած համատեղ հայտարարությունը կրկնում է նրանց կողմից 2009 թ.-ի ամռանը ներկայացված դրույթները:
«Կարելի է փաստել, որ անցած տարվա ընթացքում ԼՂՀ-ի և Ադրբեջանի միջև հակամարտության կարգավորման ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահ-պետությունների մոտեցումները չեն փոխվել: Ավելի վաղ առաջարկված դրույթներին ՌԴ-ի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի առաջնորդների հետամուտ լինելն ընդգծում է, որ նախագահները ձգտում են առանձին վերցված տարածաշրջանում ժամանակը ետ շրջել, ինչն անիրականանալի խնդիր է նույնիսկ գերտերությունների ղեկավարների համար», - կարծում է փորձագետը:
Նրա խոսքերով` հնարավոր է, որ այդ առաջարկներից մի քանիսը հրատապ և գրավիչ լինեին Արցախի ժողովրդի համար 20 տարի առաջ:
«Սակայն Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության դեմ նախաձեռնած լայնամասշտաբ պատերազմից հետո, հազարավոր մարդկանց մահից, էթնիկ զտումներից, զինված օկուպացիայից և հասցված նյութական վնասից հետո ամենաքիչն անլուրջ է ԼՂՀ անվտանգության մակարդակի կտրուկ նվազման փոխարեն առաջարկել հայկական կողմերին ԼՂՀ-ի համար անհասկանալի միջանկյալ կարգավիճակը «սեփական ժողովրդի մշուշոտ կամարտահայտությամբ», - նշել է Մայիլյանը:
Նա զարմանալի է համարում, որ այդ առաջարկները բխում են այն երկրներից, որոնք դեռ երկու տարի առաջ դարձան Կոսովոյի, Հարավային Օսեթիայի և Աբխազիայի անկախության միջազգային ճանաչման նախաձեռնողները:
«Տրամաբանական կլիներ ղարաբաղյան խնդրի լուծման դեպքում օգտագործել այս միջազգային փորձը, որն արդյունավետ կերպով կայունություն է ապահովում նշված հակամարտող գոտիներում», - ընդգծել է Մայիլյանը:
Ղարաբաղյան հակամարտությունը սկիզբ է առել 1988 թ.-ին, երբ հիմնականում հայերով բնակեցված Լեռնային Ղարաբաղը հայտարարեց Ադրբեջանի կազմից դուրս գալու մասին։
1991 թ. դեկտեմբերի 10-ին, Խորհրդային Միության փլուզումից մի քանի օր առաջ, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցավ հանրաքվե, որի ժամանակ բնակչության ճնշող մեծամասնությունը՝ 99,89 տոկոսը Ադրբեջանից ամբողջովին անկախանալու կողմ քվեարկեց։
Դրանից հետո սկսվեցին լայնամասշտաբ ռազմական գործողություններ, որոնց հետևանքով Ադրբեջանը կորցրեց վերահսկողությունը Լեռնային Ղարաբաղի և նրան հարակից յոթ շրջանների նկատմամբ։
1994 թ.-ի մայիսի 12-ին՝ զինադադարի մասին համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելուց հետո հակամարտության գոտում դադարեցին ռազմական գործողությունները։ Պատերազմի հետևանքով երկու կողմից զոհվեց մոտավորապես 25-30 հազ մարդ և մոտ մեկ միլիոնը ստիպված եղավ լքել բնակավայրերը։
Զինադադարի ռեժիմի մասին համաձայնությունը պահպանվում է մինչ այժմ։
1992 թ.-ից մինչ օրս ընթանում են բանակցություններ հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում, որի համանախագահներն են ԱՄՆ-ն, Ռուսաստանը և Ֆրանսիան։-0-
